bp Henryk Piotr Kossowski

Z Włocławkiem biskup Kossowski związał się w ostatnim okresie swego życia, będąc tu przez 13 lat (1889-1903) biskupem sufraganem włocławskim i tutaj zamieszkując. Seminarium włocławskiemu przekazał swój znaczny księgozbiór.

Zanim przybył do Włocławka, ksiądz Kossowski był profesorem Seminarium Duchownego w Mińsku (1857-1859), gdzie m.in. uczył języka łacińskiego. Następnie został mianowany proboszczem w Dorpacie (1860-1863), gdzie założył szkółkę katolicką, ochronkę dla dzieci oraz zaczął budować kościół; spełniał też obowiązki kapelana tamtejszego uniwersytetu - wykładał naukę katolicką oraz głosił podniosłe, przepełnione gorącym uczuciem religijnym, cieszące się dużym zainteresowaniem kazania po polsku i po niemiecku (niektóre z nich zostały wydrukowane).

Z inicjatywy abp. Z.S. Felińskiego został w 1863 r. mianowany rektorem Akademii Duchownej w Warszawie. Przez studentów został przyjęty niezbyt życzliwie, gdyż posądzano go o ugodowość polityczną względem Rosji; stopniowo jednak zyskał zaufanie studentów i stał się bardzo popularny. Jako rektor kładł duży nacisk na formację religijną studentów, mniejszy natomiast na ich poziom naukowy. Doprowadził w 1865 r. do końca, zainicjowaną przez abp. Felińskiego, sprawę pozyskania nowego gmachu dla Akademii- był nim dawny klasztor karmelitański na Krakowskim Przedmieściu. Obok obowiązków rektorskich prowadził wykłady-najpierw z teologii pastoralnej, a potem także z egzegezy biblijnej Starego Testamentu.

Po kasacie Akademii Duchownej (1867) przez cztery lata pozostawał w Warszawie bez przydziału oficjalnej funkcji kościelnej. W tym czasie zajmował się pracą naukową oraz odbył podróż do Ziemi Świętej. Następnie, od 1871 r., przez 13 lat pełnił funkcję proboszcza parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Warszawie na Lesznie, przy kościele po zniesionym zakonie karmelitów trzewiczkowych.

24 III 1884 r. została ogłoszona nominacja (prekonizacja) H.P. Kossowskiego na biskupa tytularnego serreńskiego oraz sufragana płockiego. Sakrę biskupią przyjął w Petersburgu 13 VII 1884 r. Nadal jednak pozostał w Warszawie. Dopiero po śmierci biskupa płockiego Kaspra Borowskiego (15 I 1885), wybrany przez kapitułę na wikariusza kapitulnego (administratora diecezji), przeniósł się do Płocka i objął zarząd diecezji. Kierował nią przez niespełna pięć lat (1885-1889), starając się przede wszystkim o podniesienie poziomu moralnego diecezjan, prze- prowadzając m.in. bardzo gorliwie wizytacje pasterskie, do chwili wyznaczenia nowego biskupa płockiego - Michała Nowodworskiego. Po raz drugi został wybrany na wikariusza kapitulnego diecezji płockiej po śmierci w 1896 r. bp. Nowodworskiego, ale nie danym mu było objąć tego urzędu.

W końcu 1889 r. (30 XII) ksiądz Kossowski został mianowany sufraganem kujawsko-kaliskim. Do Włocławka przybył w maju 1890 r. Przypadła mu tu w udziale funkcja doradcy i zastępcy na czas nieobecności (dłuższych wyjazdów zagranicznych) sędziwego biskupa włocławskiego Aleksandra Bereśniewicza. Pozostawało mu sporo wolnego czasu, który wykorzystał na tłumaczenie znaczących dzieł obcych z zakresu teologii na język polski. Dopiero gdy bp Bereśniewicz bardzo podupadł na zdrowiu, zastępował go w czynnościach pasterskich, przede wszystkim w uciążliwych wizytacjach pasterskich. Od 1897 r. był też oficjałem włocławskim. Interesował się funkcjonowaniem Seminarium Duchownego i uczestniczył w sesjach księży profesorów. Był cenionym mówcą, wygłosił wiele okolicznościowych kazań, część z nich została ogłoszona drukiem, m.in.: przemówienia w czasie uroczystości poświęcenia - po przebudowie (regotyzacji) -katedry włocławskiej (30 XI 1893) oraz jej ponownej konsekracji (17 V 1896). Po złożeniu przez bp. Bereśniewicza rządów diecezją (15 III 1902), kapituła włocławska wybrała 18 III 1902 r. księdza Kossowskiego na administraora diecezji. Niedługo jednak pełnił ten urząd, ponieważ już 2 XII 1902 r. rządy w diecezji objął mianowany 9 VI 1902 r. biskupem włocławskim - Stanisław Zdzitowiecki, dawny jego wikariusz w warszawskiej parafii na Lesznie.

Biskup Kossowski zostawił po sobie znaczną spuściznę pisarską: przekłady, kazania i artykuły. Tłumaczenia około 20 dzieł religijnych z języków: niemieckiego, francuskiego, angielskiego i hiszpańskiego ogłosił drukiem bądź jako publikacje samoistne, bądź w czasopismach. Za szczególnie doniosły uważano przekład z hiszpańskiego Pism św. Teresy z Avili (t. 1-3, Warszawa 1898-1903), wielokrotnie wznawiany. Dokonał także częściowej rewizji polskiego tekstu Pisma Świętego, wprowadzając poprawki (pisowni i przestarzałych form) w tradycyjnym tekście Biblii w tłumaczeniu Jakuba Wujka (Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, t. 1-3, Warszawa 1893; wyd. 2, 1909). Kazania i mowy ogłaszał w osobnych wydaniach oraz w „Przeglądzie Katolickim" i w „Homiletyce". Był współzałożycielem i współredaktorem (od 1873), wraz z ks. Michałem Nowodworskim, Encyklopedii kościelnej, w której ponadto ogłosił około 240 artykułów-haseł z dziedziny teologii katolickiej (głównie z teologii dogmatycznej i ascetyki) oraz historii Kościoła, świadczących o znacznej erudycji autora.

Popierał zapoczątkowaną i rozwijającą się w Polsce od schyłku XIX w. reformę muzyki i śpiewu kościelnego.

Z natury dość chłodny w kontaktach z ludźmi, małomówny, ale przy tym wrażliwy i subtelny, ze względu na swą prawość, pobożność i gorliwość w wypełnianiu obowiązków, znajomość sztuki i działalność pisarską cieszył się ogólnym szacunkiem. W uznaniu jego zasług naukowo-literackich Uniwersytet Jagielloński nadał mu w 1900 r. tytuł doktora teologii honoris causa.

Zgromadził pokaźny księgozbiór (ok. 4 tys. wol.), uporządkowany i skatalogowany, jako warsztat przydatny do pracy naukowej, dydaktycznej i publicystycznej. Po śmierci biskupa Kossowskiego księgozbiór został w całości przekazany (wraz z szafami i regałami) Seminarium Duchownemu we Włocławku. Do 1934 r. stanowił on we włocławskiej bibliotece seminaryjnej księgozbiór wydzielony, ponieważ zawierał sporo najnowszej literatury teologicznej, w tym obcojęzycznej, i posiadał sporządzony inwentarz (tymczasem biblioteka seminaryjna pozostawała w znacznej części nieskatalogowana), przez cały ten czas stanowił podstawowy warsztat naukowy dla seminarium włocławskiego. Uległ w znacznej mierze rozproszeniu w czasie II wojny światowej (dotychczas zachowało się z niego ok. 1280 wol.).