Ks. Franciszek Elert (Ellert)

(ok. 1645-1694) kaznodzieja katedralny i gwardian klasztoru reformatów we Włocławku.

Być może, był jednym z trojga dzieci Piotra (zm. 1652), skrzypka, śpiewaka i kompozytora związanego z nadworną kapela królewską Władysława IV oraz Jana Kazimierza i Elżbiety Piotrkowczykówny, córki największego drukarza w Polsce. Dzięki ich małżeństwu zawartemu w kwietniu 1641 r. Piotr stał się właścicielem urzędowej drukarni warszawskiej otwartej w 1643 r. i posiadającej wyłączność na publikacje konstytucji sejmowych oraz innych pism wychodzących z kancelarii królewskiej. Franciszek urodzony i wykształcony w Warszawie wstąpił 20 III 1661 r. do Wielkopolskiej Prowincji Reformatów pw. św. Antoniego z Padwy, gdzie po roku złożył śluby zakonne. Następnie odbył studia filozoficzno-teologiczne, na zakończenie których, w marcu 1670 r., przyjął święcenia kapłańskie. Pierwszą uroczystą mszę, zwaną prymicjami, odprawił 25 III tr. w kościele św. Antoniego przy obecnej ul. Senatorskiej, podczas której kazanie wygłosił Cyprian Zochowski, późniejszy unicki metropolita kijowski. Mowę tę współcześnie opublikowano (Legacja niebieska, Warszawa 1670). W uroczystości uczestniczyli: król Michał Korybut Wiśniowiecki z żoną Eleonorą Marią Józefą oraz posłowie obradującego sejmu, co wydaje się zrozumiałe w kontekście związków rodziny Elerta z dworem.

Elert należał do najwybitniejszych kaznodziejów reformackich XVII w. Sprawował urząd kaznodziei katedralnego w Poznaniu (1675-1677), 16 IV 1676 r. w kościele karmelitów bosych wygłosił kazanie na nabożeństwie dziękczynnym za beatyfikację Jana od Krzyża, które opublikowano (Wety Stołu Bożego, Poznań 1676). Przebywając we Włocławku, z pewnością był kaznodzieją w katedrze (1677-1678), a następnie gwardianem (1678-1680). 10 VII 1679 r. w tutejszym kościele wygłosił kazanie na pogrzebie Pawła Ludwika Szczawińskiego, wojewody brzesko- kujawskiego, które też wydrukowano (Strażnik korony niebieskiej, Poznań 1679). Podobnie w 1684 r. pożegnał dobrodziejkę klasztoru włocławskiego Jadwigę z Górskich Dąmbską, drugą żonę Zygmunta z Lubrańca, wojewody brzesko-kujawskiego (Brzeg szczęśliwej łodzi, Warszawa 1684). W l. 1680-1682? i 1684-1686 sprawował urząd kaznodziejski w kościele św. Antoniego w Warszawie, będąc równocześnie (1683-1686) członkiem zarządu prowincji, czyli definitorem. Zapewne wtedy poznał bliżej króla Jana III Sobieskiego, który ustanowił Elerta swoim kaznodzieją, spowiednikiem i teologiem. W 1693 r. monarcha wynagrodził mu te usługi, wyjednując u papieża Innocentego XII przywileje przysługujące byłym prowincjałom. Równocześnie władze zakonne nadały mu tytuł „zasłużonego kaznodziei". Pod koniec życia Elert został gwardianem klasztoru na Podgórzu pod Toruniem, gdzie zmarł 18 XI 1694 r. i został pochowany w podziemiach kościoła reformatów.